Nina Margrethe Molstad Andresen

　 　 Mamma lengta tidle ut – og dro også tidle frå Ål. Heilt sea ho va lita jente og høyrde far sin fortelle om alle landa han besøkte som sjømann, drømte ho om alt det spennande som fannst der ute – og koss ho ein dag sku måle og tegne alt sammen. Likevel va det ingen heime som heia veldig høgt då ho begynte på Kunst - og handverkskula. Det passa se liksom ikkje med den slags romantiske svermeri, når ein kom frå knappe kår. Slik det heller ikkje passa se då ho i 1970, eitt år etter at e vart fødd, brøyt ut av sitt tredje ekteskap fordi ho heller ville greie se sjøl enn å vera i forhold ho ikkje kjende seg heime i. For femti år sea va det å vera skilt tre ganga nesten uhørt. Mamma visste det – og gjorde likevel. Fordi det kjentes rett. Det va den gangen det var seks vikus fødselspermisjon, barnehage va eit sjelda gode og støtteordninga te einsle mødre ikkjeeksisterande. Mamma gjekk aldri i 8. mars-tog, og ho prata sjelda om likestilling. Kansje va ho for travel med å skubbe te sies kunstnardrømmen for å kunne forsørge tre unga, for travel med å utdanne se te lærar og seinar viarutdanne se som adjunkt, bygge hus, legge flis, snekre hyller og skifte dekk og lage leverpostei og levere frilansartikla på kveldstid te ulike aviser. Som fireåring fekk e eit eventyr av ei slottskake med rosa tårn og sjokoladeborg i bursdagen min, e hadde heimesydde dokkekreasjona kanta med revepels og fløyel og dokkehus med forseggjorte og heimelaga møbla. Men det va ikkje ofte tid att te kvardagsbolla og mammafang heime hjå uss, anten det va i Moss, Vardø, Mo i Rana, Bergen eller Nes, Gol og Vats. Men det va Prøysen og Picasso, da Vinci og Vesås, og Hamsun og Harry Belafonte. Det va engasjement, for rettferdig fordeling, mot utnytting og utbytting av urfolk og fattigfolk og kapitalistisme og amerikaniseringa. Difor forstod e også ganske tidle koffor det det va heilt, heilt uaktuelt å ønske se både coca cola og barmfagre barbidokker heime hjå uss ... Heime hjå uss hadde me ikkje ein far som va sterkar enn dei andre sine – men me hadde ei mor som ofte va tøffar enn dei andre sine mødre og fedre tesammen. Me hadde ei mamma som perfeksjonerte kunsten å skjera nesten gjennomsiktige agurkskiver til smørbrøa ho lagde før tenniskampan då ho jobba som aupair i England. Det va mamman vår som tjuvlytta ved døra når Finn Ludt komponerte nye og hemmele sanga mens ho passa ungan i huset, det va ho som takka nei te å bli reklamesjef då ho jobba i Gyldendal og begrunna det med at dameløn og seine kveldstima ikkje kom te å gå opp når ein var aleinemor. Det va mamma som lærte å lage verdens beste spaghetti bolognese under studieopholdet i Italia, det va ho som køyrde USA på tvers med Hedda, Per og me i baksetet tidle på søttitalet mens ho studerte engelsk på Fullbright-stipend. Det va mamma som serverte heimelaga hamburger med ananas lenge før slikt va stuereint som meddag hjå naboan. Det va mamman vår som i fleire etappa drog tebake te forblåste plassa i Finnmark for å jobbe som lærar og rektor, fordi ho aldri kunne sjå se mett på lyset og naturen der oppe. Det va ho som sov i bilen for å få nærbilde tå bjørnen som herja saueflokken der, ho som selte huset ho nesten nettopp hadde tegna og bygd på Ål og dro te bushen i Kenya som fredskorpsar då e som sistemann flytta ut. E trur nesten det einastemamma kvidde se for, va å be om hjelp. Ho brant aldri bh'a, mamma, men ho følte se nok tvinga te å brenne ein del bruer. Som ungdom og ung vaksen kunne det gjøra me ganske sint. I dag gjør det me oppriktig full av beundring – men også veldig, veldig vemodig. E sku ønske at e skjønte tidlear kor mykje det kosta og krevde av ho, alt det e og andre damer tek som så innmari sjølsagt i dag. At e mykje tidlear hadde forstått at mange av dei valga ho tok som ikkje alltid va like enkle for ein unge, ikkje berre vart tatt fordi ho ville, men også fordi ho opplevde at ho måtte. E måtte bli mor te ei vaksen jente sjøl før e vart kjent me mennesket mamma. Før e forstod det ho nok lenge, på sitt vis, hadde prøvd å si, men som e ikkje klarte, eller kanskje ikkje ville, eller hadde erfaring nok te å skjønne. Mamma prata ikkje unødig om dei innerste tankan sine, men ho skreiv, brev og dagbøka og dikt, og ho svara også oppriktig om e spurte. E gjorde heldigvis ofte det, etter at ho endeleg flytta heim frå Spania for sju år sea. E lærte at sjølsagt! e de lov å eta sjokolade te frokost om ein har lyst te det - og at mamma mest a alt kjente se som ein verdensborgar og at ho følte se heime mange plassa. Men også at all flyttinga ikkje berre handla om eventyrlyst og nysgjerrigheit på ko ein kunne skape frå blanke ark, men og om ei rastlausheit som kunne vera vond. E veit at trivdest godt i sitt eige selskap med alt ho hadde fore - men også at ho av og te savna ein å dele livet med.  E tillet me å gjette på, at om ho hadde vore frisk og hatt krefter dette siste året, så kunne ho ha vore ei av dei som gav sin generasjon ei stemme i metoo-kampanjen. Det var behov for den på Ål i 1946 også, etter det ho fortalte. Mamma så se slett ikkje ferdig med noko som helst før ho vart sjuk. Staffeliet og dei store lerreta stod der, ho skulle måle styggar no enn nokon gong før som ho sa, og med det meinte ho å frigjøra se totalt frå alle reglan og grise med målinga og berre sleppe se heilt laus. Ho hadde fleire kladda te bøka ho ville skrive, barnebøka, om Nina pina i fra Kina, gjeslejenta på Hellebu, fangane i statsskogen, Kveldssnika, Tussen i kuluvegen og liva i tivolitelta ved Veslestugu. Då ho va nesten åtti hadde ho sterk lyst te å flytte te Sør-Afrika. Det va'kje aldern som stoppa ho - det va tanken på uss her heime. For ho tenkte aldri på alder, mamma, ho bles tå koffor me syntes det va litt spesielt at ho tok permisjon og begynte på film-og tv-akademiet i Oslo då ho va nesten seksti, eller at ho som godt vaksen pensjonist køyrde bil frå Spania til Ål fleire somra for å vera guide på museet. Då ho i 2011 reiste te New Zealand for å besøke den sjuke bror sin, kjøpte ho se like godt ei bruktbil då ho kom fram for å kunne utforske øyan. Ho ringte då ho va på vegen og va litt usikker på om ho sku stoppe og bade, fordi det hadde vore angrep tå hai ved fleire av strendene. Ho endte med å hoppe uti – fordi det uansett va meir interessant å ende sine daga som haimat enn å dø i ei bilulykke - som det jo trass alt var større risiko for, med venstrekøyring og alt ... I Mexico blei mamma regelrett snurt då me antyda at det kanskje ikkje va heilt trygt for ei 79 år gammal å fosse av gårde på ryggen te ein delfin, sjøl om barnebarnet hennas gjorde det. Men sjølsagt sku ho det. Å flytte heim att frå spania til Norge, for å få meir tid med barn og barnebarn, vart likevel aldri slik ho såg det for se. Mykje av mamma blei borte då Per forsvann. Dei to hadde alltid eit heilt spesielt band, og sorga og savnet etter han, åt ho stille, stille opp. Ho fekk aldri noko svar på ko som eigentle skjedde. Ho fekk aldri ein stad å plassere ansvaret for ugjerninga, eller ei grav ho kunne gå te. Slikt ska ingen mor måtte oppleve. Mamma forsona se aldri heilt med å bli så hjelpelaus og hjelpetrengande so ho til slutt vart. Sjukdom og alderdom e ein naturle, men også smertefull prosess på fleire plan, når ein alltid har sett si største ære i å greie alt aleine. Difor håpa e, og velge å tru, at mamma sjøl va klar for å forlate uss no. Sorg e egoistisk. Men e sku så veldig, veldig gjerne ønske at me hadde fått enda meir tid. Tid te kvardagsmiddaga og ligge anføtes på sofan og spise godteri og å klemme på dei mjuke kinna hennas. E sku ønske at det fortsatt går an å ringe ho midt på natta når e treng selskap på veg heim frå fest, og vite at ho berre vil syns det e hyggele - fordi ho ska jo ikkje tidle opp uansett. No e det me som står tebake som e eldst - og som likevel kjenne uss som unga att fordi mamman vår ikkje e her meir. Fordi tida, for alt det som fortsatt kunne ha blitt, e ute. Kjære, kjære mamma: Takk for alt du va og gjorde for uss – og for at du hadde mot te å gå foran. Om det finns eit liv etter detta, trur e Per e i ferd med å setta på tevatnet akkurat no, og at han gleda se veldig te du kjem heim. Heidi